بویلر یا دیگ، تجهیزی است مکانیکی که به صورت یک مخزن تحت فشار عمل نموده و سیال درون خود را به دمای مورد نظر می رساند. براساس خروجی بویلر می توان آن را به دو گروه بویلر آب گرم و بویلر بخار گرم تقسیم بندی نمود. اجزاء اصلی تشکیل دهنده یک بویلر شامل:
1. پوسته( Shell): جهت نگهداری مواد گرم شونده داخل سیستم
2. کوره ( Furnace ): محلی جهت انجام واکنش شیمیایی سوختن مواد برای تولید گاز داغ
3. مشعل ( Burner)
4. اتصالات و نازل ها
تقسیم بندی بویلرها براساس آیتم های زیادی انجام می گیرد که از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. براساس محل کاربرد ( بویلر ساکن، بویلر قابل حمل، بویلر لوکوموتیو، بویلر دریایی)
2. براساس محتوای لوله ها ( بویلر فایر تیوب یا آتش در لوله، بویلر واتر تیوب یا آب در لوله)
3. براساس سوخت مصرفی ( بویلر گازی، بویلر گازوئیلی، بویلر مازوتی)
4. براساس جنس بویلر ( بویلر چدنی، بویلر فولادی)
5. براساس مسیر جریان آب ( بویلر با گردش طبیعی آب ناشی از متفاوت بودن چگالی آب، بویلر با گردش اجباری به کمک پمپ)
6. براساس نحوه قرار گرفتن بویلر( بویلر افقی، بویلر عمودی، بویلر شیب دار)
7. براساس مکان قرار گیری کوره ( بویلر درون سوز، بویلر برون سوز)
8. براساس فشار بخار تولید شده ( بویلر فشار پایین، بویلر فشار متوسط، بویلر فشار بالا، بویلر زیر بحرانی، بویلر فوق بحرانی)
اما بطور کلی مهمترین نوع دسته بندی بویلرها براساس محتوای لوله ها یشان است، یعنی بویلرهای Fire Tube و Water Tube.
بویلر Fire Tube : گاز داغ تولید شده در دیگ از لوله های فولادی عبور داده می شود تا آبی که در اطراف لوله ها در جریان است را به آب داغ یا بخار داغ تبدیل نماید. این نوع بویلر برای ظرفیت های پایین بخار استفاده می شود. روش کار به این صورت است که آب توسط پمپ تغذیه به درون درام هدایت می شود و از طرفی دیگر گاز داغی که توسط مشعل تولید شده وارد لوله ها شده و پس از عبور از این لوله ها از دودکش خارج می شود. گاز داغ در حین عبور از لوله ها، آب اطراف لوله ها را گرم نموده تا تبدیل به بخار شود.
بویلر Water Tube : آب درون لوله های فولادی در جریان است و با آتشی که از بیرون با لوله ها تماس دارد گرم می شود. این نوع بویلر برای ظرفیت های بالای بخار استفاده می شود. روش کار به این صورت است که سیال سرد یعنی آب در لوله ها جریان می یابد و سیال گرم یعنی گاز داغ تولید شده توسط مشعل اطراف لوله ها را احاطه نموده و موجب گرم شدن آب درون لوله ها می شود.
محسنات بویلرهای واتر تیوب نسبت به بویلر های فایر تیوب از این قرار است :
1- امکان دستیابی به فشارهای بالا و در نتیجه جذب حرارت بیشتر توسط سیال عامل
2- بیشتر بودن سطوح تبادل حرارتی به علت نامحدود بودن حجم وابعاد کوره بویلر که در نتیجه ، با افزایش سطوح ، نرخ جذب حرارت زیاد و بخاردهی بیشتر می شود .
3- به علت بزرگ بودن کوره ، امکان دستیابی به فلاکس حرارتی بالا بدون خسته شدن و اکیپ دیدن لوله ها وجود دارد .
4- راندمان بالاتر از 90% ، در صورتی که در بهترین طرح های بویلرهای فایر تیوب راندمان بیش از 80% نیست .
